M
Merih Karaagac
Misafir
Galaksiler çarpıştığında sadece yıldızlar değil, bütün kozmos sarsılır. 700 milyon ışık yılı uzaklıkta meydana gelen nadir bir olayda, gökbilimciler çarpışma halindeki iki galaksiden birinde, devasa bir kara deliğin bir yıldızı yutarak yok ettiğini gözlemledi. Bilim dünyası bu olayı bir “gelgitsel bozulma olayı” (TDE) olarak sınıflandırıyor. Bu olay, şimdiye kadar etkileşim halindeki galaksilerde tespit edilen yalnızca ikinci TDE olma özelliği taşıyor.
Bir Kara Deliğin Yıldızla Dansı
Tespit edilen olay, AT 2022wtn adıyla kayda geçti. Araştırmacılar, yıldızın büyük olasılıkla galaksinin merkezinde yer alan yaklaşık 1 milyon Güneş kütlesine sahip bir kara deliğe çok fazla yaklaşması sonucu parçalandığını ortaya koydu. Yıldızın kaderi, kara deliğin olağanüstü çekim gücü karşısında spagetti gibi uzayıp parçalanmak oldu. Bu sürece bilim insanları, esprili bir biçimde “spagettileşme” adını veriyor.
Çekim gücü yıldızı yatayda sıkıştırırken dikeyde gerdi. Yıldız maddesi yavaşça kara deliğin çevresine sarıldı ve birikme diski olarak bilinen parlak, yassı bir plazma yapısı oluşturdu. Kara deliğin yuttuğu madde ışık saçmaya başlayarak, galaksinin tümünden daha parlak hale geldi.
Olayın Merkezindeki Galaksi ve Çarpışma
AT 2022wtn, SDSSJ232323.79+104107.7 olarak adlandırılan küçük bir galakside meydana geldi. Bu galaksi, komşusuyla birleşme sürecinin erken safhasında. Diğer galaksiyle karşılaştırıldığında en az on kat daha küçük olan bu galaksi, güçlü gelgit etkilerine maruz kalıyor. Bu durum, yıldızın kara deliğe yönelmesini kolaylaştıran kütleçekimsel bir etki yaratmış olabilir.
Araştırma ekibi, galaksiler arasındaki birleşmenin erken safhalarında bu tür yıkıcı olayların ortaya çıkma olasılığının yüksek olduğunu savunuyor. Ancak bu, bugüne kadar yalnızca ikinci kez gözlemlenmiş olması açısından oldukça dikkat çekici.
AT 2022wtn’yi Diğer TDE’lerden Ayıran Özellikler
Her TDE kendi içinde benzersiz olsa da, AT 2022wtn olağan dışı davranışlarıyla öne çıkıyor. Olayın ışık eğrisi, tipik bir zirve yerine yaklaşık 30 gün süren düz bir parlaklık bölgesi sergiledi. Bu süre zarfında sıcaklık keskin biçimde düştü ve spektrumda helyum ve nitrojen emisyon çizgileri ortaya çıktı.
Araştırmayı yöneten Francesca Onori, “Bu gerçekten tuhaf bir olay. Daha önce bu kadar net gözlemlememiştik,” diyerek olayın istisnai doğusunu vurguladı.
Gözlemler, olayın bir başka çarpıcı yönünü daha ortaya koydu: Yıldızın sadece kara deliğe düşmediği, aynı zamanda yüksek hızda dışa doğru püskürtülen maddelerle çevreye etkide bulunduğu belirlendi. Bu, TDE’nin yalnızca içe dönük bir çöküş değil, aynı zamanda dışa dönük bir enerji salınımı yarattığını gösteriyor.
Gözlemler, Yıldızın Tamamen Yok Olduğunu Gösteriyor
TDE sırasında yıldızdan arta kalan madde, sadece birikme diski oluşturmakla kalmadı. Aynı zamanda, çevreye yayılan genişleyen küresel bir gaz kabarcığı meydana geldi. Radyoteleskoplarla gözlemlenen parlaklık, kara delik çevresinden dışarı çıkan yüksek enerjili malzemelerin izlerini taşıyordu.
Bilim insanları, bu dışa akımların hızla yayıldığını ve oluşan radyasyonun kaynağının bu yayılım olduğunu belirtti. Bu bulgu, görünür ışığın oluşum koşulları hakkında önemli bilgiler veriyor ve benzer olayların gelecekte daha iyi anlaşılmasını sağlayabilir.
Kozmik Yamyamlığın Ardındaki Fizik
TDE’ler, bir süper kütleli kara deliğin çok yakınından geçen bir yıldızı parçalayıp yutmasıyla meydana gelir. Kara deliğin oluşturduğu gelgit kuvvetleri, yıldızı önce şekilsiz hale getirir, ardından parçalayarak maddenin bir kısmını emer, bir kısmını ise uzaya saçar. Bu süreç sırasında kara deliğin etrafında dönen madde, aşırı ısınarak ışık yayar.
Bu ışık, yıldızın ölüm çığlığıdır ve teleskoplarımızdan görülebilir hale gelir. Araştırmacılar bu verileri analiz ederek hem olayın detaylarını hem de ev sahibi galaksinin yapısını anlama şansı bulur.
Evrenin Nadir Sahnesi TDE’ler
Şu ana kadar yalnızca birkaç düzine gelgitsel bozulma olayı kaydedildi. AT 2022wtn, etkileşim halindeki galaksilerde görülen yalnızca ikinci TDE olması nedeniyle özel bir yere sahip. Bu durum, galaksilerin birleşme sürecinde bu tür olayların ne sıklıkta meydana geldiği ve hangi koşullarda ortaya çıktığı hakkında yeni sorular doğuruyor.
Bu olayların daha sık gözlenebilmesi için geniş alan gökyüzü taramaları ve yeni nesil teleskoplar kritik önem taşıyor. Özellikle James Webb Uzay Teleskobu gibi yüksek çözünürlüklü gözlem araçları, bu tür yıkıcı olayların sırlarını çözmemizde kilit rol oynayacak.
Bir Kara Delik, Bir Yıldız ve Kozmik Bir Son
AT 2022wtn, evrenin derinliklerinde meydana gelen yıkıcı ama bir o kadar da büyüleyici olaylardan biri olarak astronomi tarihindeki yerini aldı. Çarpışan galaksilerin içindeki dinamik süreçler, yalnızca galaksi morfolojisini değil, aynı zamanda tekil yıldızların kaderini de belirliyor.
Bu tür gözlemler, galaksilerin birleşme süreci, süper kütleli kara deliklerin evrimi ve evrendeki madde-enerji etkileşimleri hakkında daha fazla bilgi edinmemizi sağlıyor. Her TDE, evrenin sırlarını bir parça daha aralıyor ve bizleri sonsuz karanlıkta parlayan o kısa ama anlamlı ışık patlamalarına bir adım daha yaklaştırıyor.
Gökbilimciler Çarpışan Galaksilerde Bir Yıldızı Yutan Kara Delik Tespit Etti yazısı ilk önce BeeTekno | Güncel Teknoloji Haberleri ve İncelemeler yayınlanmıştır.
Okumaya devam et...