M
Mehmet
Misafir
Bilim insanları, Jüpiter’in atmosferinde neden bazı bölgelerde amonyak gazının eksik olduğuna dair ilginç bir teoriyi destekleyen yeni kanıtlar buldu. Teoriye göre, gezegendeki şiddetli fırtınalar sırasında oluşan ve içi amonyaklı suyla dolu, dışı buzla kaplı devasa ‘lapa topları’ (mushballs), atmosferin derinliklerine doğru yağıyor ve amonyağı da beraberinde taşıyor. Bu teori, Juno uzay aracı, Hubble Uzay Teleskobu ve yer tabanlı radyo teleskoplardan elde edilen verilerle oluşturulan yeni bir 3 boyutlu atmosfer görselleştirmesiyle daha da güçlendi.
Jüpiter’in dış atmosferi temel olarak hidrojen ve helyumdan oluşsa da az miktarda su ve amonyak gibi başka gazlar da içerir. Ancak gözlemler, atmosferin üst bulut katmanlarındaki amonyak dağılımının homojen olmadığını, bazı bölgelerde belirgin şekilde azaldığını gösteriyordu. Bilim insanları, gezegenin üst atmosferinin neden daha düzgün bir şekilde karışmadığını merak ediyordu. 2020’de Tristan Guillot ve ekibi, bu durumu açıklamak için ‘lapa topu’ teorisini ortaya atmıştı.
Bu teoriye göre, Jüpiter’deki devasa fırtınalardaki güçlü yukarı yönlü hava akımları, küçük su buzu parçacıklarını atmosferin üst katmanlarındaki soğuk bölgelere taşıyor. Burada buz, amonyak buharıyla hızla karışıyor. Amonyak, tıpkı bir antifriz gibi davranarak buzu eritip sulu, lapa gibi bir sıvıya dönüştürüyor. Bu parçacıklar fırtına içinde yükselip alçalırken (tıpkı Dünya’daki fırtınalarda dolunun büyümesi gibi), amonyaklı su lapa topları giderek büyüyor. Sonunda, belki de bir softbol topu büyüklüğüne ulaşan bu toplar artık havada kalamayacak kadar ağırlaşıyor ve atmosferin çok daha derin katmanlarına doğru yağıyor.
Kaliforniya Üniversitesi Berkeley’den Chris Moeckel liderliğindeki ekip, bu teoriyi test etmek için Jüpiter’in üst atmosferinin 3 boyutlu bir görselleştirmesini oluşturdu. Bunun için üç farklı kaynaktan veri kullandılar: Jüpiter yörüngesindeki Juno uzay aracı (derin katmanlar için mikrodalga verileri), Hubble Uzay Teleskobu (bulut tepeleri) ve New Mexico’daki Very Large Array radyo teleskopları (bulut tepelerinin altı). Bu birleştirilmiş verilerle oluşturulan model, lapa topu teorisini destekleyen önemli kanıtlar sundu. Moeckel, başlangıçta teoriye şüpheyle yaklaştığını ancak özellikle Juno’nun radyo verilerinde gördüğü ve ancak lapa toplarıyla açıklanabilen bir ‘noktanın’ (ya eriyen buz ya da salınan amonyak belirtisi) kendisini ikna ettiğini belirtti.
3 boyutlu model, Jüpiter’deki hava olaylarının çoğunun atmosferin en üstteki yaklaşık 10 km’lik sığ bir katmanda gerçekleştiğini gösterdi. Ancak kasırga benzeri devasa girdaplar ve amonyak açısından zengin dumanların yükseldiği bölgelerle bağlantılı büyük fırtınalar gibi bazı sistemlerin çok daha derinlere ‘nüfuz ettiği’ anlaşıldı. Moeckel, “Lapa topu yolculuğu esasen bulut tabanının yaklaşık 50-60 km altında su damlacıkları olarak başlıyor. Damlacıklar hızla bulut tabanının en tepesine kadar fırlatılıyor, burada donuyorlar ve sonra gezegenin 100 km’den fazla derinine düşüyorlar, orada buharlaşmaya ve materyali aşağıya bırakmaya başlıyorlar,” diye açıklıyor. Bu durum, Jüpiter’in çalkantılı görünen üst atmosferinin aslında gezegenin iç yapısını tam olarak yansıtmadığını gösteriyor.
Araştırmacılar, bu amonyaklı su lapa toplarının sadece Jüpiter’e özgü olmayabileceğini düşünüyor. Benzer mekanizmaların Satürn, Uranüs ve Neptün gibi diğer gaz devi gezegenlerde ve hatta Güneş Sistemi dışındaki birçok büyük gazsal ötegezegende de işliyor olabileceği tahmin ediliyor. Bu keşif, dev gezegenlerin atmosferlerini anlama biçimimizi değiştirebilir.
Jüpiter’in Atmosfer Sırrı Çözüldü: Dev ‘Lapa Topları’ Yağıyormuş! yazısı ilk önce BeeTekno yayınlanmıştır.
Okumaya devam et...
‘Kayıp Amonyak’ Bilmecesi Bilim İnsanlarını Uzun Süredir Zorluyordu
Jüpiter’in dış atmosferi temel olarak hidrojen ve helyumdan oluşsa da az miktarda su ve amonyak gibi başka gazlar da içerir. Ancak gözlemler, atmosferin üst bulut katmanlarındaki amonyak dağılımının homojen olmadığını, bazı bölgelerde belirgin şekilde azaldığını gösteriyordu. Bilim insanları, gezegenin üst atmosferinin neden daha düzgün bir şekilde karışmadığını merak ediyordu. 2020’de Tristan Guillot ve ekibi, bu durumu açıklamak için ‘lapa topu’ teorisini ortaya atmıştı.
Şiddetli Fırtınalar ‘Amonyaklı Dolu’ Üretiyor
Bu teoriye göre, Jüpiter’deki devasa fırtınalardaki güçlü yukarı yönlü hava akımları, küçük su buzu parçacıklarını atmosferin üst katmanlarındaki soğuk bölgelere taşıyor. Burada buz, amonyak buharıyla hızla karışıyor. Amonyak, tıpkı bir antifriz gibi davranarak buzu eritip sulu, lapa gibi bir sıvıya dönüştürüyor. Bu parçacıklar fırtına içinde yükselip alçalırken (tıpkı Dünya’daki fırtınalarda dolunun büyümesi gibi), amonyaklı su lapa topları giderek büyüyor. Sonunda, belki de bir softbol topu büyüklüğüne ulaşan bu toplar artık havada kalamayacak kadar ağırlaşıyor ve atmosferin çok daha derin katmanlarına doğru yağıyor.
Yeni 3 Boyutlu Harita Teoriyi Destekledi
Kaliforniya Üniversitesi Berkeley’den Chris Moeckel liderliğindeki ekip, bu teoriyi test etmek için Jüpiter’in üst atmosferinin 3 boyutlu bir görselleştirmesini oluşturdu. Bunun için üç farklı kaynaktan veri kullandılar: Jüpiter yörüngesindeki Juno uzay aracı (derin katmanlar için mikrodalga verileri), Hubble Uzay Teleskobu (bulut tepeleri) ve New Mexico’daki Very Large Array radyo teleskopları (bulut tepelerinin altı). Bu birleştirilmiş verilerle oluşturulan model, lapa topu teorisini destekleyen önemli kanıtlar sundu. Moeckel, başlangıçta teoriye şüpheyle yaklaştığını ancak özellikle Juno’nun radyo verilerinde gördüğü ve ancak lapa toplarıyla açıklanabilen bir ‘noktanın’ (ya eriyen buz ya da salınan amonyak belirtisi) kendisini ikna ettiğini belirtti.
Jüpiter’in Hava Durumu Sanılandan Daha Derinlere Uzanıyor
3 boyutlu model, Jüpiter’deki hava olaylarının çoğunun atmosferin en üstteki yaklaşık 10 km’lik sığ bir katmanda gerçekleştiğini gösterdi. Ancak kasırga benzeri devasa girdaplar ve amonyak açısından zengin dumanların yükseldiği bölgelerle bağlantılı büyük fırtınalar gibi bazı sistemlerin çok daha derinlere ‘nüfuz ettiği’ anlaşıldı. Moeckel, “Lapa topu yolculuğu esasen bulut tabanının yaklaşık 50-60 km altında su damlacıkları olarak başlıyor. Damlacıklar hızla bulut tabanının en tepesine kadar fırlatılıyor, burada donuyorlar ve sonra gezegenin 100 km’den fazla derinine düşüyorlar, orada buharlaşmaya ve materyali aşağıya bırakmaya başlıyorlar,” diye açıklıyor. Bu durum, Jüpiter’in çalkantılı görünen üst atmosferinin aslında gezegenin iç yapısını tam olarak yansıtmadığını gösteriyor.
Diğer Gaz Devlerinde de Benzer Yağışlar Bekleniyor
Araştırmacılar, bu amonyaklı su lapa toplarının sadece Jüpiter’e özgü olmayabileceğini düşünüyor. Benzer mekanizmaların Satürn, Uranüs ve Neptün gibi diğer gaz devi gezegenlerde ve hatta Güneş Sistemi dışındaki birçok büyük gazsal ötegezegende de işliyor olabileceği tahmin ediliyor. Bu keşif, dev gezegenlerin atmosferlerini anlama biçimimizi değiştirebilir.
Jüpiter’in Atmosfer Sırrı Çözüldü: Dev ‘Lapa Topları’ Yağıyormuş! yazısı ilk önce BeeTekno yayınlanmıştır.
Okumaya devam et...